وانیل بربون و عصاره‌گیری با کربن دی اکسید فوق بحرانی
وانیل بربون
حال به سوی اقیانوس هند و ماداگاسکار می‌رویم. این جزیره، مسئولیت تولید بیش از ۷۵% از ذخایر وانیل جهان را به عهده دارد که از ماه می تا ماه سپتامبر برداشت می‌شوند. خاک حاصلخیز و رطوبت بالا و نیروی کار درسترس، همگی عواملی هستند که این مکان را تبدیل به محلی ایده‌آل برای کاشت وانیل میکنند.
وانیل که مستقیماً از نسل ارکیدی از آمازون به نام «بربون» است، درواقع به میوۀ گیاه وانیلا پلانیفولیا اطلاق می‌شود. این گیاه اولین بار در امریکای مرکزی و در قرن هجدهم یافت، و سپس در نواحی استعماری آفریقا کشت شد. همینجا بود که وانیل بربون معروف شد. بربون برگرفته از نام این منطقه قبل از انقلاب فرانسه است: ایل بربون. بعدها کاشت وانیل به ناحیۀ مناسب‌ترِ مجاور یعنی ماداگاسکار و مخصوصاً منطقۀ ساوا منتقل شد.
این ارکید، گونه‌ای است به شدت تکامل یافته و سامانۀ تولید مثل پیچیده‌ای دارد: اگر برخورد مصنوعی مابین اندام مردانه و زنانۀ گیاه که توسط اجزای گیاه از هم جدا شده‌اند رخ ندهد، باروری رخ نخواهد داد. در آمازون، حشرات «اندمیک» (خصوصاً زنبورهای ملیپونا) این کار را انجام می‌دهند اما در نواحی اقیانوس هند، انسان‌ها این کار را بر عهده می‌گیرند.
پس از آنکه باروری با دخالت عوامل خارجی صورت می‌گیرد، حدوداً ده ماه زمان لازم است تا ساقۀ گل دهنده به یک بوته تبدیل شود. بوتۀ سبز رنگ پس از آنکه رسیده می‌شود، چیده شده و در آب گرم، سفید می‌شود. سپس بوته را پوشانده و از آن محافظت میکنند. طی این مرحله، فعالیت آنزیمی گیاه فعال می‌شود و این رخداد همراه است با بازۀ پانزده روزه‌ای که در طول آن، بوته را یکی در میان در برابر خورشید و در داخل حفاظ پوشیده قرار می‌دهند. سپس بوته‌ها در فضای باز و زیر سایه، با هوا خشک می‌شوند. این مرحله هم پانزده روز زمان می‌برد. بوته‌ها که حال رنگ‌شان قهوه‌ای شده است، به شکل چندتایی بسته، و به مراکز عصاره‌گیری ارسال می‌شوند.
بوته‌های وانیل له می‌شوند و ممکن است مراحل متعددی از جاافتادگی و عصاره‌گیری من‌جمله عصاره‌گیری به روش کربن دی اکسید را از سر بگذرانند. در طی این مراحل، رایحۀ بوته بازتولید می‌شود. حدوداً هجده کیلوگرم بوته برای استخراج یک کیلو عصارۀ کربن دی اکسیدی نیاز است.
عصارۀ کربن دی اکسیدی، میزان زیادی وانیلان دارد. وانیلان مولکولی است که بخش اصلی طعم و بوی وانیلی را خلق می‌کند و امروزه، می‌توان آن را به شکل صنعتی تولید کرده و در مصارف متعددی چون محصولات غذایی به کار برد. عصارۀ کربن دی اکسید، رایحه‌ای بسیار شبیه به خود بوته تولید می‌کند که پس از رسیدگی‌های خاصی، نت‌هایی از چرم، ادویه و میوه‌های شیرین پیدا می‌کند. وانیلا در عطرهای شرقی بسیار پرکاربرد است.
عصاره‌گیری با کربن دی اکسید فوق بحرانی
این روش در دهۀ هفتاد میلادی برای کافئین زدایی از قهوه ابداع شد. طرز کار این روش بدین شکل است که کربن دی اکسید آنقدر فشرده می‌شود که تبدیل به مایع شود. در این حالتِ -به اصطلاح علم فیزیک- «فوق بحرانی»، کربن دی اکسید چون حلالی عملی می‌کند که هرآنچه قابلیت حل در کربن دی اکسید را دارد، در خود حل می‌کند. پس از آنکه ترکیبات مطلوب جمع شدند، کربن دی اکسید فشارزدایی شده و فشارش را کاهش می‌دهند تا به حالت گازی بازگردد و بدین شکل، عصاره‌ای جدا می‌شود که فاقد هرگونه اضافاتی است. این روش بوی نامطلوب اضافه نمی‌کند، آلودگی ندارد و فاقد مواد سمی است. استفاده از روش کربن دی اکسید به عنوان جایگزینی که آسیبی به محیط زیست وارد نمی‌کند، دربرابر دیگر حلال‌ها چون هگزان، به شکل روزانه در حال افزایش است. فرایند در دمای نسبتاً کمی (۳۱ درجۀ سانتی‌گراد) انجام می‌گیرد لذا مولکول‌های بویایی آسیب نمی‌بینند. روش کربن دی اکسید فوق بحرانی، با اصول حفاظت از محیط زیست همخوان است و به رایحۀ اصلی گیاه هم لطمه‌ای وارد نمی‌کند. برای همین، این روش به شدت در صنعت عطرسازی محبوب شده است. اما هزینۀ نبستاً بالای این روش (چگالش گاز این روش را گران می‌کند) قابل چشم‌پوشی نیست.
مواد اولیۀ حیوانی
فرمانروایی گیاهان، تنها منبع مواد طبیعی خام نیستند. مواد حیوانی هم از دیرباز بخشی از فرمول عطرها بوده‌اند و با حضور خود، ماندگاری عطرها را بالا برده‌اند. در کل شش مادۀ اولیۀ حیوانی موجود است که همگی بسیار گران قیمت‌اند و استفاده از آنها به شدت مورد انتقاد فعالان حقوق حیوانات قرار می‌گیرد؛ لذا استفاده از این مواد، روز به روز در حال کاهش است، گرچه برخی از آنها کماکان به فروش می‌رسند.
عنبر
این عصاره از وال اسپرم به دست می‌آید. وقتی موجودات گوشت‌خوار به این حیوان عظیم‌الجثه حمله میکنند، نوک‌هایشان سطح سیستم گوارشی وال را زخم می‌کند. برای التیام این زخم‌ها، وال عنبر ماده‌ای ترشح می‌کند که پس از عبور از زخم‌ها، در فضای اقیانوس پخش می‌شود و آنگاه، توسط ماهیگران جمع‌آوری می‌شود. رایحۀ اولیۀ مادۀ ترشح شده، اگر به خاطر این مدت زمان سپری شده در آب نبود، غیر قابل تحمل می‌بود. برای تهیۀ این عصاره نیازی به بدرفتاری انسان‌ها با حیوان نیست. امروزه این مادۀ به شدت گران، با ترکیبات صنعتی جایگزین شده است اما هنوز هم در اکستریت‌های کلاسیک برخی برندهای معروف یافت می‌شود.
مُشک
مشک طبیعی، از بخش تحتانی آهوی مشک، متعلق به آسیا، تهیه می‌شود. وقتی آهوی مذکر فحل می‌شود، یکی از غده‌های تحتانی وی با ماده‌ای بسیار معطر که بوی حیوانی و چوبی دارد، پر می‌شود. این حیوانات که توسط جمعیت شکارچی تهدید می‌شوند، امروزه تحت قوانین بین‌المللی، زیر نظر و مراقبت نگهداری می‌شوند. راه‌هایی برای عصاره‌گیری بدون آسیب زدن به حیوان، در چین ابداع شده‌اند. اما عصارۀ حاصل در این شرایط کمتر است چراکه آهوی مشکِ اسیر شده، عصارۀ کمتری نسبت به حالتی که آزادانه در حرکت است، ترشح می‌کند. به خاطر قوانین سختگیرانۀ بین‌المللی، واردات و صادرات مُشک طبیعی ممنوع است و مصرف مُشک طبیعی در عطرسازی ممنوع است لذا مشک‌های مصنوعی و صنعتی جای انواع طبیعی را گرفته‌اند.
هایرسیوم
این ماده که در عطرسازی به ندرت استفاده می‌شود، درواقع از فسیلِ ادرارِ یکی از گونه‌های جوندگانِ (کِیپ هیراکس) متعلق به آفریقای جنوبی حاصل می‌شود. این حیوانات به شکل کلونی زندگی میکنند و به شکل دسته‌جمعی در ناحیۀ مشخصی ادرار میکنند. در طول سالیان، عصاره‌ای در اثر کریستاله شدن ادرار شکل می‌گیرد. این ماده پس از فراوری و رقیق شدن در الکل، رایحه‌ای مشابه با سیوت به دست می‌دهد.
موم زنبور عسل
این موم از کندوها به دست می‌آید. حدوداً صد کیلو موم لازم است تا با عصاره‌گیری و خالص‌سازی با الکل، یک کیلوگرم مادۀ خالص به دست آید. این ماده دارای رایحۀ عسلی و اندکی شکلاتی، میوه‌ای و گُلی است. این رایحه به عنوان نقطۀ پایان نت‌های گُلی و تنباکویی استفاده می‌شود.
سیوت
این ماده از حیوانی به همین نام به دست می‌آید. سیوت پستانداری کوچک از اتیوپی است و مادۀ چسبناکی که از مقعدش خارج می‌شود و در ابتدا بویی شبیه به مدفوع حیوانی دارد، در عطرسازی کاربرد دارد. این حیوانات در حبس پرورش می‌یابند و مادۀ سیوت را با میلۀ خاصی از وی خارج میکنند. سپس این مادۀ چسباک را با استفاده از حلال‌ها و خالص‌سازی با الکل، به عصاره تبدیل میکنند. چهار کیلوگرم سیوت لازم است تا یک کیلوگرم مادۀ اولیه حاصل شود. این ماده تنالیتۀ شیرین و گُلی دارد که یادآور شال‌های پشمی قدیمی است. سیوت در گذشته، در تولید انفیه‌های معطر و نیز عطرسازی، برای بیشتر کردن ماندگاری عطر، کاربرد داشت. امروزه گرچه استفاده از سیوت مجاز است اما شرکت‌ها به خاطر حمایت از حقوق حیوانات، کمتر و کمتر از آن بهره می‌برند.
کاستاریوم
این ماده در غدد داخلی سگ آبی یافت می‌شود و کاربرد طبیعی آن در حیوان، برای نرم کردن پشم بدن و مشخص کردن قلمرو است. امروزه شکار سگ آبی برای استفاده از پشم آن ممنوع شده است لذا جمعیت‌شان در کانادا و روسیه در حال افزایش است برای همین شکار آنها برای جلوگیری از افزایش جمعیت بی‌رویه‌شان مجاز است. پس از به دست آوردن کاستروم، آن را با حلال‌های عصاره‌گیری و الکل فراوری میکنند. پنج کیلوگرم از کاستروم برای تهیۀ یک کیلوگرم مادۀ اولیۀ خالص نیاز است. این ماده که رایحه‌ای چرمی دارد، در بسیاری از عطرهای شرقی کلاسیک موجود است و در تهیۀ اسانس‌های غذایی وانیلی کاربرد دارد.