مواد اولیۀ عطرسازی و فرایند تهیۀ آنها: بخش چهارم
بازتولید و خلق مواد اولیۀ طبیعی
مصاحبه با Serge Majoullier از شرکت Mane
شاید به نظر برسد که انسان‌ها تا به امروز، تمام مواد اولیۀ طبیعیِ قابل استفاده در عطرسازی را پیدا کرده‌اند. اما همانطور که آقای سرج ماژولیر، عطرساز شرکت Mane نشان می‌دهد، واقعیت اینطور نیست. شرکت‌های تولید کننده، دائماً در جست‌وجوی مواد جدید و ابداع پالت‌های بویایی منحصربه‌فرد هستند تا هر ساله بتوانند تجربه‌های بویایی جدیدی را به مشتریان‌شان عرضه کنند… اما قضیه اینجا تمام نمی‌شود!
چه چیزی باعث می‌شود که شرکتی به دنبال طراحی یک مادۀ اولیۀ طبیعی کاملاً جدید باشد؟
اولین دلیل، چالش‌های خلاقه هستند. هرموقع که ما رایحۀ جدیدی را معرفی می‌کنیم، عطرسازان ما را با ایده‌های خارق‌العاده شگفت‌زده می‌کنند. هر مادۀ اولیۀ جدید، امکانات بسیاری را عرضه می‌کند. دلایل دیگر عبارتند از پاسخگویی به تِرندهای رایج در صنعت: ما گاهی مادۀ اولیه‌ای تولید می‌کنیم که ابداع بویایی عجیبی نیست اما داستان جذابی پشت سرش دارد یا به روشی که برای طبیعت بهتر است، استخراج شده است. دلیل دیگری می‌تواند این باشد که محصول جدید، جایگزینی باشد برای مادۀ اولیه‌ای که قوانین ملی یا بین‌المللی استفاده از آن را منع کرده‌اند.
آیا دلایل مربوط به تدارک و تهیۀ مواد می‌توانند دخیل باشند؟
البته. زمانی بود که خانه‌های طراحی عطر، استفاده از مواد اولیه را متوقف کردند چراکه متغیرهایی در تهیه آنها تداخل ایجاد می‌کردند؛ عواملی چون آب‌وهوای بد یا حوادث سیاسی و … . اما امروزه مواد اولیه، به خاطر شخصیت چندوجهی و منحصربه‌فردشان، دوباره رایج شده‌اند. برای اینکه وجود مواد اولیۀ لازم را تضمین کنیم، سعی می‌کنیم که مواد متنوعی را در پالت‌مان درنظر بگیریم که کیفیات مشابهی دارند اما از نکات جغرافیایی متفاوتی به دست می‌آیند، تا اگر در تهیۀ یکی از آنها مشکلی پیش بیاید، سراغ منبع جایگزین برویم.
مراحل متفاوت فراوری، از کشف ماده گرفته تا معرفی رسمی آن در پالت روایح شرکت، کدامند؟
پس از آنکه یک مادۀ خام جدیدی که جذاب است را کشف می‌کنیم، روش‌های استخراج گوناگون را روی آنها آزمایش می‌کنیم. به دنبال روشی می‌گردیم که بهترین بازدهی را داشته باشد. سپس نتایج را به عطرسازها می‌دهیم تا پتانسیل استفاده از آن در عطرسازی را بسنجند. به طور موازی، آزمایش‌های پزشکی هم روی ماده انجام می‌دهیم تا احتمال حساسیت‌زایی یا سرطان‌زایی را حذف کنیم. سپس واحد خرید، روش‌های تهیۀ مادۀ خام را می‌سنجد تا مطمئن باشیم که در زمان نیاز، در تهیۀ ماده مشکلی نخواهیم داشت. پس از آن، ایشان تخمینی از هزینه‌های تهیۀ محصول ارائه می‌دهند. اگر تمام نتایج وفق مراد باشد، تهیۀ ماده در مرتبۀ صنعتی آغاز می‌شود. کل مراحل حدوداً سه سال زمان می‌برند. حدود یک سوم از این کشفیات، در یکی از مراحل شکست می‌خورند و پروژه ناکام می‌ماند.
سالانه چند مادۀ اولیه تولید می‌شوند؟
دو یا سه، اگر خوش‌شانس باشیم. اما نتیجه رضایت بخش خواهد بود اگرکه مادۀ اولیۀ جدید، قابلیت‌های بویایی فراوانی به ما اعطا کند. آنگاه از آن ماده هر سال حدود یک نت جدید خلق می‌کنیم. روش جدیدی برای استخراج، معمولاً هر دهه یک بار اختراع می‌شود.
ماداگاسکار: زمینی منحصربه‌فرد برای کاشت و آزمایش مواد اولیه
مصاحبه با Suzy Le Helley از شرکت Symrise
مواد اولیۀ طبیعی معمولاً چالش بزرگی برای خانه‌های طراحی عطر محسوب می‌شوند. درعین حال، می‌توانند منبع الهامی برای عطرسازان خلاقی باشند که در جست‌وجوی روایح دلپذیر جدیدی هستند. ماداگاسکار به لحاظ گیاهان معطری که در آنجا کاشته می‌شوند، بی‌نظیر محسوب می‌شود. معروف‌ترین این گیاهان وانیل است. تیم Symrise شبانه‌روزی تلاش می‌کنند تا مواد اولیۀ جدید و عجیب به دنیای عطرسازی معرفی کنند. عطرساز، سوزی لِهیلی، در مورد همکاری بین این شرکت و تولیدکننده‌های کوچک جزیرۀ ماداگاسکار می‌گوید.
از کی ماداگاسکار بدل به منبع اصلی مواد اولیۀ شرکت Symrise شد؟
در ابتدا، وانیل دلیل اصلی حضور ما در این جزیره بود. بخش طعم و عطر شرکت ما، از سال ۲۰۰۳ در آنجا راه‌اندازی شد و در سال ۲۰۱۴ ما کارخانۀ استخراج و تقطیر خودمان را در داخل جزیره راه‌اندازی کردیم. در همان زمان، عطرسازان در حال بازدید از جزیره بودند تا ۷۰۰۰ شریک ما در ماداگاسکار را بشناسند و امکانات خلاقۀ جدیدی برای گسترش فعالیات ما در این سرزمین منحصربه‌فرد پیشنهاد دهند؛ چراکه به غیر از وانیل، گیاهان، ادویه‌ها و درختان معطر بسیاری در ماداگاسکار موجودند. باید درنظر داشت که برای بومی‌های ماداگاسکار، وانیل منبع درآمد اصلی است که متأسفانه بسیار ناپایدار است چراکه عواملی چون متغیرهای فصلی بر قیمت‌ها اثر می‌گذارند. همچنین در طول ماه‌های ژانویه تا جولای که گل‌ها در حال گرده‌افشانی‌اند، تنها کاری که می‌شود کرد، انتظار است. حال ما پیشنهاد می‌کنیم که در طول این دورۀ بیکاری، محصولات و گیاهان دیگری را کاشت و برداشت کنیم. ما با کشاورزان بومی قرارداد بسته‌ایم تا به ایشان کمک کنیم که بهترین بهره‌وری را از زمان و زمین حاصل‌خیزشان داشته باشند. در طی این همکاری که بیش از پنج سال است ادامه داشته است، موفق شده‌ایم تعداد زیادی مادۀ خام پرورش دهیم.
جز وانیل، چه چیز دیگری در ماداگاسکار کاشت می‌شود؟
زنجبیل، دارچین، یلانگ یلانگ، وتیور و پاچولی و نیز مواد عجیبی که کمتر رایج‌اند؛ همچون علف لیموی قرمز و درخت سنت توماس و برگ‌های فلفل صورتی که قبل از این در عطرسازی استفاده‌ای نداشتند. همچنین فلفل‌هایی هستند که همانجا در محل عصاره‌گیری می‌شوند تا تازگی‌شان حفظ شود و عصارۀ حاصل، رایحه‌ای سبز و نخودی دارد. ماندارینی هم که در ماداگاسکار برداشت می‌کنیم، در بازار منحصربه‌فرد است .
اهمیت این ابداعات در چیست؟
معمولاً Symrise به خلاقیت‌های صنعتی و شیمیایی‌اش شناخته می‌شود و نه عملکردش در حوزۀ مواد طبیعی. اما ماداگاسکار فصل مهمی را برای ما در این حوزه باز کرده است. چالش ما، گسترش، تقویت و غنی‌تر کردن پالت مواد اولیه‌مان، و نیز تضمین آینده‌ای پایدار برای منطقه و زمین‌های شکننده و حساسِ ماداگاسکار است. ما همچنین قادر به ارائۀ گزارش شفاف به مشتریانمان در مورد مواد اولیۀ استفاده شده در عطرها هستیم. پس از سواستفاده‌های فراوانی که در گذشته در تهیۀ مواد اولیۀ طبیعی صورت گرفت، امروزه مردم آگاه شده‌اند و دوست دارند با اطمینان خاطر از نحوۀ تهیۀ مواد اولیه، و با وجدانی آسوده از عطرها استفاده کنند. ماداگاسکار به ما کمک می‌کند که از پشت صحنۀ تهیۀ مواد اولیۀ عطرها پرده‌برداری کنیم.
عصاره‌گیری با استفاده از روش کربن دی اکسید فوق بحرانی
مصاحبه با Cyrille Santerre از شرکت ISIPCA
روش کربن دی اکسید فوق بحرانی (کربن دی اکسیدی که تا رسیدن به حالت مایع، فشرده می‌شود)، که در دهه‌های شصت و هفتاد میلادی ابداع شد، امروزه جایگاه بسیار مهمی در صنعت عطرسازی پیدا کرده است. این روش هم با اصول حفاظت از محیط زیست سازگار است و هم منطبق با نیازهای برندهای جدید و مصرف‌کنندگان. فواید و محدودیت‌های این روش در مقایسه با دیگر روش‌ها چیست؟ آیا امکان تحول و پیشرفت آن وجود دارد؟ سیریل سانتِره، معلم شیمی تحلیلی در موسسۀ ISIPCA، به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.
با این روش از کدام مواد خام طبیعی می‌توان عصاره‌گیری کرد؟
روی کاغذ، همه چیز! اما وجود آب کار را سخت می‌کند. کربن دی اکسید به خوبی در آب حل نمی‌شود لذا گیاهان تازه مانند اسطوخودوس و یاس که درصد زیادی آب دارند، برای این روش مناسب نیستند. برای انجام عصاره‌گیری لازم است میزان رطوبت را کاهش دهیم. این کار فرایند را طولانی‌تر و گران‌تر می‌کند. در حال حاضر، بیشتر شرکت‌ها از این روش برای عصاره‌گیری از مواد خام خشک استفاده می‌کنند؛ موادی چون فلفل، وتیور، دانه‌های قهوه، وانیل و … .
مشخصۀ بویایی عصارۀ حاصل از این روش چیست؟
در مقایسه با دیگر روش‌ها، بوی عصارۀ حاصل نزدیکی بیشتری با بوی خود گیاه دارد. تفاوت دیگر روش‌ها از دمای بالای آنها (مثلاً در روش تقطیر) ناشی می‌شود که منجر به از بین رفتن برخی مولکول‌ها می‌شود و یا برخی مولکول‌ها ذاتاً تقطیر ناپذیرند. اما روش کربن دی اکسید، روشی سرد محسوب می‌شود که در دمای ۳۲ یا ۳۳ درجۀ سانتی‌گراد انجام می‌گیرد و بدین ترتیب از اضمحلال دمایی جلوگیری می‌شود. لذا عصارۀ حاصله، روایح چند وجهی دارد که البته کار عطرساز را پیچیده‌تر می‌کند.
تأثیرات اقلیمی و محیط‌زیستی این روش چیست؟
عصاره‌گیری با این روش، منطبق با اصول شیمی سبز است، یعنی آسیب بسیار اندکی به محیط زیست وارد می‌شود. ما از کربن دی اکسید، علاوه بر تهیۀ مواد اولیۀ عطرسازی، برای استخراج متانیشن، گاز حاصله از مواد ارگانیک کشاورزی، غذاهای صنعتی، بیواتانول و کودهای صنعتی استفاده می‌کنیم. نکتۀ مثبت دیگر این است که زباله‌های به دست آمده در این روش، قابل بازیافت و مصرف مجدد هستند. همچنین مصرف انرژی در این روش، کمتر از روش‌هایی چون تقطیر با آب است چراکه فرایند ساده‌تر است: کافی است به کربن دی اکسید فشار وارد کنیم. از جاییکه کربن دی اکسید غیرقطبی است (قطب‌های مثبت و منفی در ساختار موکولکولی با تقارن هندسی قرار گرفته‌اند و اثر همدیگر را خنثی می‌کنند)، ممکن است بسته به مولکول‌هایی که به دنبال‌شان هستیم، به حلَال نیاز داشته باشیم. در این موارد هم می‌توانیم از بیواتانولی که در طول فرایند به شکل طبیعی حاصل می‌شود استفاده کنیم.
امروزه چه مقدار از پالت عطرساز، متشکل از موادی است که به روش کربن دی اکسید به دست آمده‌اند؟
از جاییکه این روش گران‌قیمت است، برای مواد لوکس از آن استفاده می‌شود لذا کماکان بهره‌وری از آن محدود است. احتمالاً حدود یک درصد از کل پالت از این مواد باشند. اما بهره‌گیری از این روش، به خاطر تقاضای فراوان مواد «سبز» (بدون آسیب به محیط زیست) در حال افزایش است.
ممکن است روزی این روش، رقیبی جدی در برابر روش‌های سنتی‌تر شود؟
این روش جایگزین روش‌های قبلی نخواهد شد اما جالب می‌شود اگر به عنوان ابزاری جانبی از آن بهره برده شود. مشکل اصلی، هزینۀ بالای آن است. علی‌رغم هزینۀ بالاتر، وزن عصارۀ حاصل به روش کربن دی اکسید فوق بحرانی، کمتر از عصارۀ به دست آمده با روش تقطیر است. همچنین تجهیزات و تکنولوژی مورد نیاز هم گران‌ترند. نگهداری و تمیز کردن دستگاه هم دشوارتر است. اما رواج این روش در صنایع بزرگی چون تهیۀ عصارۀ ماری‌جوانا و مواد غذایی صنعتی در امریکا، پیشرفت آن در سال‌های آتی را تضمین می‌کند و بدون شک، صنعت عطرسازی هم از این پیشرفت‌ها بهره‌مند خواهد شد.
